Gəlin çəki haqqında danışaq: Piylənmənin müalicəsi haqqında fərqli bir
söhbətin vaxtıdır
COVID-19 piylənməni səhiyyə gündəliyinə daxil edib və bizim bu
xəstəliyə necə baxmağımızı və müalicə etməyimizı yenidən düşünmək üçün
daha böyük ehtiyac yaradıb. Çəkinin tənzimlənməsini daha yaxşı anlamaq
və piylənmənin müalicə variantlarının inkişafında əhəmiyyətli
irəliləyiş əldə edilib. Lakin piylənmənin həkimlə müzakirəsi uzun
müddət problem olaraq qalıb. Ancaq bu sahədə də ümid işığı var.
Dr Maykl Vallis
avqust 2020
"Mən niyə danışdığınız hər şeyi dinləməliyəm? Ümumiyyətlə mən niyə
sizinlə danışmalıyam?"
Belə sualların kəskin olmasına baxmayaraq, piylənmə sahəsində çalışan
tibbi psixoloq kimi onlara ümumiyyətlə etiraz etmirəm. Əslində, mən bu
sualları çox məntiqli hesab edirəm.
Mənim işimin böyük hissəsi tibb işçilərinin piylənməyə nəzarət
sahəsində təlimatlandırılması ilə bağlıdır. Bu, piylənməyə nəzarətin
tibbi hissəsi deyil, qulluq hissəsidir.
Bu kontekstdə, yuxarıda göstərilən kəskin suallar nə dərəcədə
faydalıdır? Bu suallar tibb işçilərinin piylənməyə nəzarətdə oynadığı
rola təsir edir.
Paylaş
" Ekspert məsləhəti yaxşıdır, lakin o, uzunmüddətli davranışa
nəzarət etmir."
Piylənmə hekayəsinin iki tərəfi var: həkim və xəstə tərəfi
Mən tez-tez 30 - 40 həkimin iştirak etdiyi auditoriyada piylənməyə
nəzarət üzrə təlim seansları keçirəm. “Niyə pasiyentiniz sizin
dediyiniz hər şeyi dinləməlidir?” sualını verərək, 3 cavab almağa çalışıram.
Ən çox verilən cavab belədir: "Pasiyentlər məni dinləməlidir,
çünki mən mütəxəssisəm". Mən o həkimə həmin insanın həyatında bu
anda ikinci-dərəcəli şəxs olduğunu xatırlatmaqla cavab verirəm.
Sadəcə bu barədə düşünün: Siz həkiminizə baş çəkirsiniz, bir plan
barədə razılığa gəlirsiniz, sonra evə gedib həyat yoldaşınızın buna
şübhə ilə yanaşdığını və həkiminizin tövsiyələrinə etiraz etdiyini
öyrənirsiniz. Siz kimi razı salardınız? Həyat yoldaşınızı, yoxsa
həkiminizi? Sonra dostlarınızla bayıra çıxırsınız və onlar sizin
həkiminizlə razılaşdırdığınız istiqamətdən fərqli istiqamətdə getmək
istəyirlər. Nə baş verir? Siz həkiminizi razı salıb tək qalarsınız,
yoxsa dostlarınızı razı salarsınız? Ekspert məsləhəti yaxşıdır, lakin
o, zamanla davranışa nəzarət etmir və o, əlbəttə ki, həyatınızın mühüm
əlaqələrini və vərdişlərinizi üstələmir.
Bu sualın ikinci ən geniş yayılmış cavabı belədir: "Mənim
xəstələrim etməli olduqlarını bilirlər". Belə olduğu halda, bu
"istəy"ə qarşı "məcburiyyət" sualını qaldırır. Bir
insan kimi bizim həqiqətən də ziddiyyət yaradan istəklərimiz var.
Bizim istəklərə əsaslanan və xoşbəxtliyin ardınca getməyə maraqlı olan
emosional tərəfimiz, riskləri və faydaları hesablaya bilən məntiqi
tərəfimiz də var. Sizcə, hansı tərəf daha güclüdür? "Elədir, adi
insanda duyğular məntiqi üstələyir".
Daha ətraflı
> İradə gücü və ya biologiya: Sürücü oturacağında kim oturub?
> Hisslər çəkiyə nəzarətdə əsas rol oynayır
Daxili motivasiyanın gücü
Üçüncü, ən az verilən cavab nədir? Həkim deyir: "Pasiyentin
mənim məsləhətimi almaq və ona əməl etmək üçün şəxsi və məntiqli
səbəbləri var". Elədir ki var! İnsanlar öz inanclarına və
dəyərlərinə uyğun olan davranışları daha çox etməyə meyllidirlər.
Beləliklə, müasir piylənməyə nəzarət ilk növbədə, şəxsə suallar
verməyə, onu dinləməyə və onun təcrübəsini anlamağa əsaslanır. Bu
ümumi nöqteyi-nəzərdən, pasiyent və həkim xəstəliyə nəzarətin müxtəlif
variantlarını müzakirə edə bilər.
Paylaş
"Müasir piylənməyə nəzarət ilk növbədə, şəxsə suallar verməyə,
onu dinləməyə və onun təcrübəsini anlamağa əsaslanır".
Bu hekayəni ona görə danışdım ki, o, yuxarıda qeyd etdiyim problemi
təsvir edir. Yəni, səhiyyə sistemi elə qurulmuşdur ki, həkim burada
ekspert rolunda, pasiyent isə xidməti qəbul edən rolundadır.
Bu, təcili yardım otağında və ya əməliyyat otağında işə yarayır,
lakin insanların gündəlik etdikləri davranış seçimlərinə gəldikdə isə
işə yaramır. Biz öz həyatımızda məsuliyyətli olmalıyıq.
Tibbi ekspert olaraq "mən öyrədəcəyəm və deyəcəyəm"
yanaşmasının vaxtı və yeri var, amma bu piylənməyə nəzarət üçün tələb
olunan yanaşma deyil. Piylənməyə nəzarət "əməkdaşlıq və
imkanları genişləndirmək" yanaşmasını tələb edir.
Daha ətraflı
> Həkiminizlə əməkdaşlıq edin və plan hazırlayın
Paylaş
"Biz öz həyatımızda məsuliyyətli olmalıyıq. Piylənməyə nəzarət
“əməkdaşlıq və imkanları genişləndirmək" yanaşmasını tələb edir.
Piylənməyə nəzarətdə müasir yanaşmalar "əməkdaşlıq və imkanları
genişləndirmək" prinsipinə və hörmət, qayğı və şəxsin fərdi
təcrübəsinin dəstəklənməsinə əsaslanır. Təsəvvür edin ki, həkiminiz
sizə deyir: "Siz özünüzün ekspertisiniz, mənim isə piylənməyə
nəzarət sahəsində müəyyən təcrübəm var. Sizcə biz birlikdə problemin
həlli yollarını tapa bilərik?”
Əminəm ki, belə bir yanaşma tibb işçiləri və piylənmədən əziyyət
çəkən insanların piylənmənin effektiv müalicəsi üçün əməkdaşlığın
yeganə yoludur. Ancaq təəssüf ki, hələ çox az tibb işçisi bunu bilir.
A link with your BMI result has been sent to the email address.
An error has occured. The email wasn't sent.
“Az ye, çox hərəkət et” yanaşmasının yalnışlığı
Bir çox tədqiqat bunu göstərib ki, tibb işçiləri piylənmə ilə
yaşayanlara qarşı qərəz və stiqma nümayiş etdirirlər, pasiyentlər də
öz növbəsində tibb işçilərinə güvənmirlər.
Bu halda yuxarıda qeyd etdiyim ikinci sual ortaya çıxır: niyə
ümumiyyətlə sizinlə danışmalıyam? Əgər sizdə bu sual yaranırsa və ya
tibb işçisi tərəfindən mühakimə olunmaq təcrübəniz varsa, bilmənizi
istərdim ki, problem sizdə deyil, tibb işçisindədir. Təəssüflər olsun
ki, cəmiyyətin bütün üzvləri kimi, tibb işçiləri arasında da
arıqlamanın daha
az yemək və daha çox hərəkət etməkdən ibarət olduğu barədə çox
sadə bir fikir yaranıb.
Bütün bunlar qəbul edilən və sərf olunan enerji arasındakı fərdi,
sadə tənliyə əsaslanır. Beləliklə, əgər arıqlamaq istəyirsinizsə,
sadəcə daha az yeyin və daha çox hərəkət edin; əgər belə etməsəniz,
günah özünüzdədir. Təsisçisi və üzvü olduğum Obesity Canada adlı
cəmiyyətdə biz bunu "Az
ye, çox hərəkət et yanaşmasının yalnışlığı” adlandırırıq.
Paylaş
“Az ye, çox hərəkət et” müalicə yanaşmasının təqaüdə çıxmaq vaxtı çatıb.
“Az ye, çox hərəkət et” müalicə yanaşmasının təqaüdə çıxmaq vaxtı
çatıb. Piylənmənin tibbi
vəziyyət olduğuna dair sübutlar çoxdur - piylənmə riski sizin
irsiyyətinizə bağlıdır, iştaha beyin ilə idarə olunan və arıqlamağa
mane olan mürəkkəb bir mexanizmdir. Çəkimiz qida ilə bağlı olduğu
qədər sosial və emosional problemlərlə də əlaqəlidir.
Nəticədə, piylənmə sadəcə həyat
tərzinin nəticəsi deyil və birbaşa idarə edilə bilməz. Piy
toxumasının itkisi iştahanı artıran, toxluğu azaldan
neyrohormonal dəyişikliklərlə nəticələnir; bədən ən yüksək çəkisini
qorumağa çalışır.
Tibbi yanaşmada dönüş nöqtəsi
Reklamlardan ötürülən "az ye, çox hərəkət et" düşüncə tərzi
piylənmə ilə yaşayan insanlara qarşı həm ətrafdakıların, həm də
piylənməsi olan insanların özlərinə qarşı qərəzli fikir formalaşdırıb.
Vəziyyətin həlli tibb işçilərinin piylənmənin müalicəsi elmi və
etikası sahəsində ixtisaslaşmasını tələb edir. Təcrübəmə əsasən hesab
edirəm ki, piylənmə ilə yaşayan insanların etimadını yenidən qazanmaq
üçün indi daha çox çalışmaq lazımdır. Dəyişdiyimizi sübut edə
bilmiriksə, niyə bizə başqa şans versinlər?
Paylaş
“Biz etiraf etməliyik ki, piylənmə və onun müalicəsi ilə bağlı keçmiş
inanclarımız yanlış idi və biz indi piylənməni fərqli qəbul edirik”.
Piylənməyə qarşı qərəzliliyin qurbanı olmusunuzsa, bunu unutmaq
çətindir. Mən bunu vurğulamaq istəyirəm ki, biz sizinlə düzgün rəftar etməmişik.
Biz etiraf etməliyik ki, piylənmə və onun müalicəsi ilə bağlı keçmiş
inanclarımız yanlış idi və biz indi piylənməni başqa cür başa düşürük.
Biz bunu etiraf edirik və bunun zərərli olduğunu qəbul edirik.
Həkiminizlə yenidən əlaqə qurmağa çalışın.
Müalicənin bir neçə strategiyası
Tip 2 diabet, hipertoniya və astma və s. xroniki xəstəliklər kimi,
piylənmənin müalicəsi tibbi (lazım olduqda cərrahi) və davranış
strategiyalarının birləşməsini tələb edir.
Bütün xroniki xəstəliklər kimi, piylənmə özünü idarə etməni və özünü
idarə etməyə dəstəyi tələb edir. Həkim-pasiyent tərəfdaşlığı
bərabərhüquqlu əməkdaşlıqdır.
Paylaş
"Piylənmənin müalicəsində sizə yardım edəcək tibb işçiləri
həqiqətən də mövcuddur!"
Vallis M. Are Behavioural Interventions Doomed to Fail?
Challenges to Self-Management Support in Chronic Diseases. Can J
Diabetes. 2015;39:330–4.
Vallis M, Piccinini-Vallis
H, Freedhoff Y, Sharma A. A Modified 5 As Minimal Intervention For
Obesity Counselling in Primary Care. Can Fam Physician.
Vallis M, Lee-Baggley D, Sampalli T, Ryer A, Ryan-Carson S,
Kumanan K, et al. Equipping providers with principles, knowledge and
skills to successfully integrate behaviour change counselling into
practice: a primary healthcare framework. Public Health. 2018
Jan;154:70–8.
Vallis M, Lee-Baggley D, Sampalli T,
Shepard D, McIssaac L, Ryer A, et al. Integrating behaviour change
counselling into chronic disease management: a square peg in a round
hole? A system-level exploration in primary health care. Public
Health. 2019 Oct;175:43–53.
Ryan RM, Deci EL.
Self-determination theory and the facilitation of intrinsic
motivation, social development, and well-being. Am Psychol. 2000
Jan;55(1):68–78.
Forman EM, Butryn ML. A new look at
the science of weight control: how acceptance and commitment
strategies can address the challenge of self-regulation. Appetite.
2015 Jan;84:171–80.
İstər davranış terapiyası, istər piylənməyə qarşı dərman müalicəsi,
istərsə də bariatrik cərrahiyyə olsun, piylənməni müalicə etmək üçün
müxtəlif yollar var.
Gəlin danışaq: Piylənmə haqqında həkiminizə verəcəyiniz 13 sual
Bu on üç sual dialoqa başlamağa və çəkiyə nəzarət üçün hansı müalicə
variantlarının mövcud olduğunu başa düşmək üçün ilk addımları atmağa
kömək edə bilər.
Gəlin çəki haqqında danışaq: Piylənmənin müalicəsi haqqında fərqli bir
söhbətin vaxtıdır
COVID-19 piylənmənin səhiyyənin gündəliyinə daxil edib və bizim bu
xəstəliyə necə baxmağımızı və müalicə etməyimizı yenidən düşünmək üçün
daha böyük ehtiyac yaradıb.